«Ο ΥΠΑΤΟΣ ΑΡΜΟΣΤΗΣ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ» AΠΟΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΩΤΗΡΙΑ ΜΑΡΑΓΚΟΖΑΚΗ: Ερευνώντας το ιστορικό ανάθεμα στο όνομα του Αριστείδη Στεργιάδη

Το βιβλίο της Θρακιώτισσας δημοσιογράφου πατάει γερά στην ιστορία, στην έρευνα αλλά εντάσσεται στη σφαίρα της λογοτεχνικής μυθοπλασίας και επιλέγει να δώσει το κάτι καινούργιο για μία αμφιλεγόμενη, μέχρι και σήμερα, ιστορική προσωπικότητα, τον ύπατο αρμοστή της Σμύρνης την περίοδο 1919-1922 .

Ένα βιβλίο που πατάει γερά στην ιστορία, αλλά εντάσσεται στη σφαίρα της λογοτεχνικής μυθοπλασίας και επιλέγει να δώσει το κάτι καινούργιο για μία αμφιλεγόμενη, μέχρι και σήμερα, ιστορική προσωπικότητα, τον Αριστείδη Στεργιάδη, ύπατο αρμοστή της Σμύρνης την περίοδο 1919 – 1922, την πλέον καθοριστική εποχή της νεοελληνικής ιστορίας, παρουσιάζει στο αναγνωστικό κοινό η «δική μας» Σωτηρία Μαραγκοζάκη. Η συγγραφέας γεννήθηκε το 1964 και μεγάλωσε στα Λουτρά Αλεξανδρούπολης, σπούδασε διοίκηση και οικονομία, εργάστηκε ως δημοσιογράφος στην ΕΡΑ, σε εφημερίδες, περιοδικά και στην τοπική αυτοδιοίκηση. Είναι μέλος της ΕΣΗΕΜ-Θ. Βραβεύτηκε για διηγήματά της και τη συμβολή της στην προώθηση της ανάγνωσης σε άτομα με αναπηρία. 

Ανακάλυψε από νωρίς την έφεσή της για την συγγραφή, την οποία υπηρετεί και μέσω του νέου τους βιβλίου «Ο ύπατος της Σμύρνης». Σμύρνη, 1919-1922: Κατά τη διάρκεια της τρίχρονης εκεί ελληνικής παρουσίας ο ύπατος αρμοστής Aριστείδης Στεργιάδης βρίσκεται στο επίκεντρο των εξελίξεων και της προσοχής όλων. 

Πώς αποτιμάται η θητεία του; Ποια ήταν η συμμετοχή του και ποια η ευθύνη του στα γεγονότα που οδήγησαν στη Mικρασιατική Kαταστροφή; Tα ερωτήματα που περιστρέφονται γύρω από το πρόσωπό του και το ρόλο του κατά την πολυτάραχη εκείνη περίοδο παραμένουν ακόμη και σήμερα αναπάντητα. Μέσα από τις αφηγήσεις εννέα ανθρώπων διαφορετικής τάξης, ηλικίας, εθνικότητας, μορφωτικού επιπέδου και πολιτικών πεποιθήσεων, ξεδιπλώνεται το σκηνικό της Σμύρνης κατά τις παραμονές αλλά και στη διάρκεια της ελληνοτουρκικής σύγκρουσης. Συγχρόνως, οι περιγραφές και οι εξομολογήσεις τους συνθέτουν το πορτρέτο της τραγικής και αμφιλεγόμενης προσωπικότητας του Aριστείδη Στεργιάδη.

Πρόκειται για ένα πολυφωνικό ιστορικό μυθιστόρημα, το οποίος, όπως είπε μιλώντας στο «Χ» η συγγραφέας του «δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να μπει στο παιχνίδι μέσα από εννέα κύρια πρόσωπα που μιλούν για τον Στεργιάδη και παρουσιάζουν διάφορες πτυχές του ρόλου του. Ο αναγνώστης καλείται να πάρει θέση και στο τέλος υπάρχει ο μονόλογος του ίδιου του Στεργιάδη. Είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα, όπου δεν υπάρχει κεντρικό πρόσωπο, ο Στεργιάδης προκύπτει έμμεσα. Παράλληλα δίνεται μεγάλη προσοχή στην εποχή, τον τρόπο ζωής και τις συνήθειες ακόμα και στον τρόπο ομιλίας». Ο ήρωάς της είναι ο Αριστείδης Στεργιάδης, «κόκκινο πανί για τους μικρασιάτες πρόσφυγες και - δυστυχώς - εξακολουθεί να είναι για τους απογόνους τους. Η σφοδρότητα και η τραγικότητα των γεγονότων της Καταστροφής, ο πόνος του ξεριζωμού, έστειλαν στο πυρ το εξώτερο της Ιστορίας το όνομά του με αποτέλεσμα να "ξεχαστεί" η περίοδος της Ελληνικής Διοίκησης Σμύρνης, το πολυσήμαντο και πολυδιάστατο έργο που είχε συντελεστεί κάτω από την άγρυπνη καθοδήγηση και την επίβλεψη προσωπικά του Στεργιάδη. Άλλωστε είναι γνωστό το φαινόμενο εξαγωγής ιστορικών συμπερασμάτων που εμφανίζονται ως αντικειμενικά γιατί χρησιμοποιούν στοιχεία σωστά, αλλά όχι πλήρη». 

Συναρπαστική και γοητευτική ήταν η διαδικασία της έρευνας για την Θρακιώτισσα δημοσιογράφο και συγγραφέα, έρευνα που διήρκησε 7 χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων «ανατρέπονταν στοιχεία που θεωρούσαμε δεδομένα και ήταν μία διαρκής προσπάθεια με τον ίδιο μου τον εαυτό σε ό,τι αφορά τις προκαταλήψεις που υπήρχαν μέσα μου». Άλλωστε η προσωπικότητα του Αριστείδη Στεργιάδη θεωρείται αμφιλεγόμενη. Στην κοινή γνώμη το όνομα του έγινε συνώνυμο της προδοσίας. Οι διιστάμενες απόψεις γύρω από το πρόσωπό του, ενισχύθηκαν και από το γεγονός πως απέφυγε να γράψει ο,τιδήποτε για να υπερασπιστεί το έργο του στην Ύπατη Αρμοστία.  

Το βιβλίο ανάγεται στην εποχή λίγο πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή και αυτό που διαπιστώνει μέχρι σήμερα η κ. Μαραγκοζάκη είναι πως «υπάρχει μεγάλη αναντιστοιχία στα γεγονότα εκείνης της εποχής με το σήμερα και αυτό το γεγονός εκπλήσσει». Ειδικότερα σε ό,τι αφορά την περίπτωση του Αριστείδη Στεργιάδη «που συνεχίζει να θεωρείται μία αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, σύμφωνα με την έρευνα που έκανα και διήρκησε περίπου 7 χρόνια καταδεικνύει ότι υπάρχουν πολλές παραποιήσεις, αποσιωπήσεις, προκατάληψη. Υπάρχει ένας άκρατος συναισθηματισμός που είναι κατανοητός, γιατί ήταν τόσο τραγικά τα γεγονότα της Μικρασιατικής Καταστροφής. Αλλά όλα αυτά δεν δικαιολογούν το ιστορικό ανάθεμα στο όνομα του Στεργιάδη». Μιλώντας για τη στάση του ύπατου αρμοστή της Σμύρνης η συγγραφέας, έκανε γνωστό πως «επιχείρησε την προσέγγιση των σύνοικων στοιχείων. Μπορεί με τη συνθήκη των Σεβρών να παραχωρήθηκαν προσωρινά τα παράλια της Σμύρνης, όμως η ίδια η συνθήκη όριζε ότι σε πέντε χρόνια θα γινόταν δημοψήφισμα και οι ίδιοι οι κάτοικοι θα αποφάσιζαν αν επιθυμούσαν την ένωση με την Ελλάδα. Αυτό ο Στεργιάδης δεν το ξεχνούσε ποτέ και προσπάθησε με την προσέγγιση των στοιχείων να εφαρμόσει αυτή την πολιτική. Δεν έγινε όμως κατανοητός από το πολιτικό, στρατιωτικό και θρησκευτικό κατεστημένο της εποχής και αναγκάστηκε να συγκρουστεί».

Μια μέρα πριν την είσοδο των Τούρκων στη Σμύρνη ο Αριστείδης Στεργιάδης διέφυγε με πλοίο των ξένων Δυνάμεων, τη βρετανική ναυαρχίδα "Σιδηρούς Δουξ". Αρχικά μετέβη στην Κωνσταντινούπολη και εκεί επιβιβάστηκε σε ρουμανικό πλοίο με προορισμό την Κωστάντζα, απ' όπου κατευθύνθηκε σιδηροδρομικώς για το Παρίσι. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στις αρχές του 1923 στη νότιο Γαλλία. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του αντιμετώπισε οικονομικά προβλήματα. Τον επισκεπτόταν ο Νικόλαος Πλαστήρας που «όπως φαίνεται είχε αναλάβει ένα μέρος των εξόδων της συντήρησής του, μαζί με τον ανεψιό του Ύπατου Αρμοστή». Απεβίωσε σε ηλικία 88 ετών στη Νίκαια στις 22 Ιουνίου του 1949. «Δεν επέστρεψε ποτέ σε ελληνικό ή σε τουρκικό έδαφος και δεν μίλησε ποτέ για εκείνα τα γεγονότα» καταλήγει η κ. Μαραγκοζάκη. 

Το βιβλιο της αξίζει να διαβαστεί, είναι των εκδόσεων ΚΕΔΡΟΣ. 

Δήμος Μπακιρτζάκης 

 .xronos.gr

16/1/13