Το παρακάτω κείμενο το είχα γράψει (Ένα blog του Βλάση Αγτζίδη) πριν από ένα περίπου χρόνο για την εφημερίδα “Δρόμος”, χωρίς τελικά να δημοσιευτεί. Βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο σχόλιο που είχα κάνει με αφορμή την εκπομπή του Σκάι.
«H
Ελλάδα έγινε η πηγή έμπνευσης του διεθνούς φιλελευθερισμού και ο
φιλελληνισμός… στη συσπείρωση της ευρωπαϊκής Αριστεράς στη δεκαετία του
1820, έπαιξε ρόλο ανάλογο με αυτόν που θα έπαιζε στο τέλος της δεκαετίας
του 1930 η υποστήριξη στην Ισπανική Δημοκρατία»
Eric Hobsbawm, H Εποχή των επαναστάσεων 1789 – 1848
-------------------------
Η παραγωγή
του Σκάι για το 1821 έχει ήδη προκαλέσει μια πρωτοφανή ιδεολογική
συζήτηση, έχει υποκινήσει εντυπωσιακές εντάσεις και έχει μετατρέψει
όλους τους Έλληνες σε ιστορικούς. Για άλλη μια φορά διαμορφώθηκε ένα κλίμα
που λίγο απέχει από το να χαρακτηριστεί κλίμα εμφυλίου πολέμου. Απ’ ότι
φαίνεται ο εμφύλιος σπαραγμός, που συνδέεται αδιάσπαστα με εκείνες τις
ιστορικές διεργασίες που συνέβησαν πριν από 190 χρόνια, ακολουθεί
απερίσπαστος την όποια συζήτηση για το ίδιο το γεγονός.
Η συμβολική ημερομηνία της 25ης Μαρτίου, το «κρυφό σχολειό»,
τα ατυχή ευφυολογήματα, αναδείχθηκαν σε πρώτιστα ζητήματα στη δημόσια
συζήτηση. Το κύριο χαρακτηριστικό της πλειονότητας των όσων ασκούν
κριτική είναι ο επιφανειακός φανατικός λόγος, που αναδεικνύει κάποιο
στοιχείο που θεωρήθηκε ότι «προσβάλλει το έθνος.» Αυτό που λείπει
παντελώς από τη δημόσια συζήτηση είναι ο ψύχραιμος λόγος για τα θετικά
και τα αρνητικά της προσέγγισης. Επί της ουσία, η συγκεκριμένη σειρά
έδωσε την αφορμή να διατυπωθεί για άλλη μια φορά η αυθαίρετη παραδοχή
ότι ο κόσμος μας είναι ασπρόμαυρος, ότι μοιράζεται απ’ τους κακούς και
τους καλούς.
Έτσι
ξαφνικά, ακόμα και οι απολογητές των μεγαλύτερων εθνικών προδοσιών που
συνέβησαν ποτέ στην ελληνική ιστορία όπως η Μικρασιατική Καταστροφή, το
ξεπούλημα των Κωσταντινουπολιτών και των Ποντίων της ΕΣΣΔ και η
Κυπριακή Προδοσία, θα καθαρθούν αντιπαρατιθέμενοι στους νέους δαίμονες
του «εθνοαποδομιτισμού» και του «νεοοθωμανισμού». Γι άλλη μια φορά
αποδεικνύεται ότι η άκριτη και ανορθολογική απόρριψη των σταθερών αυτής
της κοινωνίας, μαζί με την επίσης απόπειρα αυθαίρετης κατασκευής ενός
νέου ανθρώπινου χυλού χωρίς εθνική ταυτότητα και παρελθόν, ενισχύει
ακριβώς τον «εθνολαϊκιστικό» ανορθολογικό αντίπαλο. Δυστυχώς για άλλη
μια φορά η ψύχραιμη συζήτηση, η επιστημονική διαπραγμάτευση μεγάλων
ζητημάτων και η κοινή λογική έχουν αποδράσει από τη «μικρά πλην έντιμο»
πατρίδα μας.
Η
Επανάσταση του 1821 υπήρξε ένα μεγαλειώδες γεγονός, που τη σπουδαιότητά
της κανείς δεν τόλμησε να αμφισβητήσει. Ιδιαίτερα εγκωμιαστικός γι
αυτήν είναι ο γκουρού των “νέων ιστορικών”, ο Eric Hobsbawm. Κατά
συνέπεια, οι τελευταίοι που θα αμφισβητούσαν τη σπουδαιότητά της είναι
αυτή η κατηγορία των ιστορικών. Eκτός βέβαια εάν έχουν κατανοήσει τον
Hobsbawm κατά το δοκούν, με το γνωστό επιλεκτικό τρόπο που
συνηθίζεται….
Ας επιστρέψουμε όμως στην τηλεοπτική σειρά
Εάν
αντιμετωπίζουμε την Επανάσταση του 1821 όχι ως ένα τοπικό γεγονός αλλά
ως πανελλήνιας και παγκόσμιας σημασίας, η μόνη σωστή και έγκυρη
ημερομηνία είναι η 22α Φεβρουαρίου του 1821 και όχι η συμβολική 25η
Μαρτίου. Είναι η πραγματική ημέρα, που ο Αλ. Υψηλάντης πέρασε τον
Προύθο, ύψωσε στη σημαία της Επανάστασης και δύο μέρες μετά εξέδωσε την
προκήρυξη-κάλεσμα “Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος”. Αυτό ήταν
το γεγονός που πυροδότησε τις ελληνικές εξεγέρσεις σε διάφορα μέρη της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με πιο πετυχημένη απ’ όλες αυτή του Μωριά.
Στις αδυναμίες της σειράς μπορεί να θεωρηθεί ότι δεν ξεκαθαρίζει εξ αρχής τις έννοιες “έθνος”, “εθνότητα”, “νεωτερικό έθνος”, “γένος” και η σχέση του “ελληνικού έθνους” με το “ρωμαίικο γένος”.
Αν θέλουμε να χαρακτηρίσουμε την εκπομπή, μιας και συνηθίζεται η
σχηματοποίηση, θα λέγαμε ότι η κατεύθυνση της σειράς είναι
παλαιοελλαδοκεντρική, φιλοεθνικιστική και ενάντια στην ρωμιοσύνη.
Τοποθετείται εξ αρχής στο πλευρό του νεαρού, εκ Δύσεως εκπορευόμενου
εθνικού κινήματος και δυσφημεί την παραδοσιακή ρωμαίικη κοινωνική δομή
και τη λειτουργία των κοινοτήτων εντός του ελληνορθόδοξου μιλέτ, χωρίς
να παρουσιάσει την πολλαπλότητα των επιλογών που είχε τότε η Ρωμιοσύνη.
Έτσι, υπερτονίζει κάποια στοιχεία και υποβαθμίζει κάποια άλλα. Με μια
έννοια, η εκπομπή συνεχίζει τη παραδοσιακή γραμμή που επικράτησε τόσο
στην επίσημη αλλά και στην μη επίσημη ιστοριογραφία. Δηλαδή αναπαράγει
ένα σύστημα ερμηνείας, στο οποίο σημαντικές παράμετροι υποβαθμίζονται.
Στη
«παραδοσιακή γραμμή» είχε εμπεδωθεί μια αντίληψη που είχε οδηγήσει στην
υποβάθμιση της συμβολής των εξωελλαδικών Ελλήνων στην Επανάσταση.
Κομβικό σημείο της υποβάθμισης του ρόλου του εκτός των κρατικών ορίων
ελληνισμού, μπορεί να ανιχνευτεί στην σύγκρουση “αυτοχθόνων” με τους “ετερόχθονες”, κατά τη δεκαετία του ’40 του 19ου αιώνα. Η περιθωριοποίηση των “ετεροχθόνων”,
η εσωστρέφεια του νεαρού Βασιλείου, ανάπτυξη των Ελλήνων στην Οθωμανική
Αυτοκρατορία μετά τις μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ ευνόησε τελικά αυτό
το ερμηνευτικό σχήμα, που συμβολικά και μόνο περιγράφεται
ως“παλαιοελλαδοκεντρικό“.
Ένα από τα
προφανή λάθη της σειράς είναι ότι προσεγγίζει με σύγχρονα κριτήρια και
όρους -με κάποια ελευθεριότητα είναι αλήθεια- εποχές που είναι πολύ
διαφορετικές σε επίπεδο αντίληψης των φορέων των ιστορικών διεργασιών.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διαρκής εθνική σημασιοδότηση του όρου “Τούρκος”. Είναι γνωστό στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ ότι εκείνη την εποχή η λέξη “Τούρκος”
για τους Οθωμανούς ήταν επίθετο που σήμαινε μόνο τον απόβλητο αγροίκο,
ενώ για τους Ρωμιούς, ακόμα και για τους διαφωτιστές, σήμαινε
αποκλειστικά και μόνο τον Μουσουλμάνο. Χαρακτηριστικός είναι ο στίχος
στο Θούριο που αναφέρει για την οθωμανική απολυταρχία ότι “Χριστιανούς και Τούρκους, σκληρά τους τιμωρεί”….
Και το ίδιο κάνει και με τον όρο “Έλληνας”, τον οποίο τον προβάλλει
φυσιολογικά στους εξεγερμένους Ρωμιούς. Σ’ εκείνη την εποχή οι Ρωμιοί
(Έλληνες) θα μπορούσε να είναι ελληνόφωνοι, τουρκόφωνοι, αλβανόφωνοι,
λατινόφωνοι, σλαβόφωνοι καθώς και οι μουσουλμάνοι (Τούρκοι) θα μπορούσε
να είναι επίσης ελληνόφωνοι, τουρκόφωνοι, αλβανόφωνοι, λατινόφωνοι,
σλαβόφωνοι… Εξάλλου, οι “Τούρκοι” της Πελοποννήσου ήταν ελληνόφωνοι και
αλβανόφωνοι, όπως ακριβώς και οι Επαναστάστες!
Η διαφορά
αυτοαντίληψης των νεαρών διανοούμενων ηγετών της Φιλικής από τους
απλούς χριστιανούς αγωνιστές -ελληνόφωνους ή αλβανόφωνους ή βλαχόφωνους ή
σλαβόφωνους, ακόμα και τουρκόφωνους- φαίνεται από το ορισμό του
Καραϊσκάκη, όπως μας τον παραδίδει ο Κασομούλης στα “Ενθυμήματά” του, για το τι είναι Έλληνας: “Έλληνας είναι ο καθένας, είτε Τούρκος είτε Εβραίος, που πολεμά ενάντια στην Πύλη”.
Να σημειωθεί ότι ο Καραϊσκάκης έμεινε ουδέτερος δύο χρόνια στο
αρματολίκι που του το είχε παραχωρήσει ο Χουρσίτ Πασάς, και συνεργάστηκε
με τους επαναστάτες απ΄ το Φεβρουάριο του 1823 και μετά τη μάχη με τους
τουρκαλβανούς στον Άη Βλάση, για να γίνει τότε ο Καραϊσκάκης που
γνωρίζουμε .
Περί της Επανάστασεως
Κανείς δεν
μπορεί να μην αποδεχτεί ότι η Επανάσταση του 1821 που χαρακτηριζόταν
από πολλές αδυναμίες και αντιφάσεις υπήρξε ένα κορυφαίο γεγονός. Γεγονός
που είχε κυρίως αντι-απολυταρχικά χαρακτηριστικά, και ως περιεχόμενο
ήταν:
-ταξική
των απόκληρων, πολύμορφων από άποψη καταγωγής, Ρωμιών-γιατί οι Ρωμιοί
ήταν οι οικονομικά δυναστευόμενοι μέσα από την απλοϊκή μουσουλμανική
δομή που καθόριζε τις ενδοοθωμανικές σχέσεις,
-θρησκευτική
-των χριστιανών κατά των κυρίαρχων μουσουλμάνων γιατί ήταν δεύτερης και
τρίτης κατηγορίας πολίτες, υφιστάμενοι πλείστες όσες διακρίσεις ένεκα
του θρησκεύματός τους και
-εθνική,
ώς έχουσα ηγεσία εμπνευσμένη από τη Γαλλική Επανάσταση που κατάφερε να
μετεξελίξει σε κυρίαρχη ιδεολογία την από την εποχή της Άλωσης αντίληψη,
περιωρισμένη έως τότε σε κύκλους διανοουμένων -της διασποράς αλλά και
του Φαναρίου- ότι “εμείς που ανήκουμε στο θρησκευτικό γένος των Ρωμαίων, είμαστε εθνικά Έλληνες”.
Μια άποψη που στις εποχές πριν την Άλωση είχε οδηγήσει σε μια παράδοξη
εμφάνιση των Ελλήνων ως έθνος με τη νεωτερική σημασία του όρου (δηλαδή
με σαφές πολιτικό πρόγραμμα) αιώνες πριν τη νεωτερικότητα. Αυτό το
γεγονός μαζί με κάποια άλλα εξ ίσου παράδοξα για τους ιστορικούς και
κοινωνικούς επιστήμονες που ασχολούνται με το φαινόμενο του έθνους,
οδήγησε τον ίδιο τον Εrnest Gelner, να μιλήσει για εξαιρέσεις απ’ τον
κανόνα και για έθνη που συγκροτήθηκαν «χωρίς τις ευλογίες του δικού τους κράτους».
————
Κάποια δημοσιευμένα κείμενά μου(του Βλάση Αγτζίδη) που περιέχουν αναφορές στο 1821 είναι:
GR
FR
DE
ES
IT
RU
EU
No comments :
Post a Comment
Only News