Το Ολοκαύτωμα και τα ολοκαυτώματα

Χρ. Ι. Στεφανάδης
«...Και εάν δώσω το σώμα μου να καεί, εάν δεν έχω αγάπη δεν ωφελούμαι σε τίποτε...» (Απόστολος Παύλος, Υμνος της Αγάπης)....

Η ελληνική λέξη «ολοκαύτωμα» σήμαινε στην αρχαιότητα την καύση που επακολουθούσε μετά τη θυσία του ζώου στους θεούς. Με τον όρο αυτό στη Σύγχρονη Ιστορία περιγράφεται η εξόντωση περίπου 6 εκατομμυρίων Εβραίων από τους ναζί κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι ναζί πίστευαν ότι οι Γερμανοί ήταν φυλετικά ανώτεροι και ότι οι Εβραίοι αποτελούσαν απειλή για το γερμανικό έθνος...


Κατά την ίδια περίοδο όμως οι Γερμανοί στράφηκαν εγκληματικά με το ίδιο σκεπτικό και εναντίον άλλων πληθυσμιακών ομάδων, όπως Τσιγγάνων, ατόμων με αναπηρίες, Πολωνών, κομμουνιστών, σοσιαλιστών και ομοφυλοφίλων. Για παράδειγμα, 200.000 Τσιγγάνοι και τουλάχιστον 200.000 άτομα με νοητικές και φυσικές αναπηρίες που ζούσαν σε άσυλα θανατώθηκαν στο Πρόγραμμα Ευθανασίας…

Καθώς ο ναζισμός εξαπλωνόταν στην Ευρώπη, περίπου δύο με τρία εκατομμύρια Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου δολοφονήθηκαν ή πέθαναν από κακουχίες. Επίσης, από τα πρώτα χρόνια του ναζιστικού καθεστώτος, ομοφυλόφιλοι και όσοι κρίθηκαν κοινωνικά ανεπιθύμητοι διώκονταν. Χιλιάδες πολιτικοί αντιφρονούντες (μεταξύ τους συγκαταλέγονταν κομμουνιστές, σοσιαλιστές, και συνδικαλιστές) και άτομα με αντίθετες θρησκευτικές πεποιθήσεις (όπως οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) έγιναν επίσης στόχος και πέθαιναν.

Βέβαια, πέρα από το γελοίο και επιστημονικά ανυπόστατο επιχείρημα της φυλετικής ανωτερότητας, υπήρχαν βαθύτερα οικονομικά αίτια και κίνητρα.

Το γεγονός όμως παραμένει ένα από τα μελανότερα στίγματα του σύγχρονου πολιτισμού, και ιδιαίτερα της Ευρώπης, που με τη θεμελιώδη συμβολή της Ελλάδας εισήγαγε αξίες που διέπουν την κοινωνική διαβίωση μέχρι και σήμερα.

Εκτός όμως από το μεγάλο Ολοκαύτωμα των Εβραίων, σε πολύ μικρότερη κλίμακα, αλλά εξίσου αποτρόπαια ολοκαυτώματα, έχει βιώσει από τους Γερμανούς της εποχής εκείνης και η χώρα μας, όπως στα Καλάβρυτα και το Δίστομο, όπου εξοντώθηκαν μαζικά άμαχοι κάθε ηλικίας και φύλου.

Αλλά ολοκαυτώματα έχουν τραυματίσει βαθιά τον ελληνισμό και σε άλλες περιόδους: η γενοκτονία των Ποντίων, των Ελλήνων των μικρασιατικών παραλίων και πιο πρόσφατα της Κωνσταντινούπολης.

Αλλά και πέρα από την πολιτισμένη Ευρώπη, ολοκαυτώματα, δηλαδή μαζική και προγραμματισμένη εξόντωση πληθυσμιακών ομάδων, έχουν συμβεί στην πρόσφατη Ιστορία και σε άλλες περιοχές του πλανήτη μας, όπως στη Νοτιοανατολική Ασία και την Κεντρική Αφρική. Πάντα, σε κάθε ολοκαύτωμα, προβάλλονται από τους εκτελεστές εξιδανικευμένοι λόγοι σκοπιμότητας: λόγοι φυλετικοί, εθνικοί, θρησκευτικοί, πολιτικοί, οικονομικοί.

Αλλά ποια μπορεί να είναι η βαθύτερη αιτία αυτών των ομαδικών εγκλημάτων που προκαλούν τα ολοκαυτώματα;

Γιατί ο Γερμανός που συμβίωνε ειρηνικά για αιώνες με τον Εβραίο και ο Τούρκος με τον Ελληνα να μετατρέπεται σε αιμοσταγή σφαγέα;

Οι προβαλλόμενοι λόγοι και αφορμές που προαναφέρθηκαν και σχετίζονται με εθνικές, θρησκευτικές και οικονομικές συνιστώσες μπορούν ως έναν βαθμό να ερμηνεύσουν το γεγονός.

Αλλά για τα βαθύτερα αίτια που σχετίζονται με την ανθρώπινη φύση ίσως την απάντηση δίνει ο Φρόιντ και η θεωρία του της επιθετικότητας, ενός από τα βασικά ένστικτα του ανθρώπου. Αυτή την επιθετικότητα ο έκφρων άνθρωπος έχει καταφέρει κατά τη διάρκεια των χιλιάδων χρόνων εξέλιξής του να την ελέγξει και να την περιορίσει κάτω από τα δεσμά του εγκεφαλικού φλοιού, δηλαδή της λογικής, και με τον τρόπο αυτό να ζήσει σε οργανωμένες κοινωνίες. Σε ορισμένες όμως συγκυρίες η επιθετικότητα γίνεται συλλογική, ασύμμετρη και ανεξέλεγκτη... ο άνθρωπος μεταμορφώνεται περιστασιακά σε εκτελεστή... Θα έρθει όμως εποχή που η ανθρώπινη επιθετικότητα θα συρρικνωθεί με τους φυσικούς μηχανισμούς της εξέλιξης, αλλά και με τη βοήθεια της επιστήμης.

Και τότε δεν θα γίνονται ολοκαυτώματα...

*Ο Χριστόδουλος Ι. Στεφανάδης είναι καθηγητής Καρδιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών
http://www.protothema.gr
27/6/13